Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στην ακολουθία του Νυμφίου, με την οποία οι χριστιανοί
καλούνται να είναι πάντα σε εγρήγορση για τον ερχομό του Νυμφίου, δηλαδή του Χριστού,
που πλέον δε θα έρθει ως αμνός αλλά ως Βασιλιάς.
Από την ημέρα αυτή ξεκινά η αυστηρή νηστεία.
Στην Καστοριά, τη Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Τετάρτη δεν έτρωγαν
τίποτα, έπιναν μόνο λίγο νερό, κυρίως οι κοπέλες, γιατί πίστευαν πως της νηστικής καρδιάς
πιάνει η ευχή και έτσι θα έβρισκαν γαμπρό!
Το χριστιανικό Πάσχα κατάγεται από το εβραϊκό. Οι Εβραίοι το Πάσχα γιόρταζαν την έξοδό τους
από την Αίγυπτο.
Η λέξη ‟Πάσχα” στ’ αραμαϊκά, σημαίνει ‟Πέρασμα”.
Οι Χριστιανοί πήραν το Πάσχα από τους Εβραίους, αλλά του έδωσαν καινούργιο περιεχόμενο.
Με το Πάσχα γιορτάζουμε το πέρασμα του Θεανθρώπου από τη γήινη ζωή, το μαρτυρικό θάνατο και
την ένδοξή Του Ανάσταση.
Το Χριστιανικό Πάσχα βέβαια, αρχίζει τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή,
με την αρχή του Τριωδίου και τελειώνει με την Πεντηκοστή.
Στη μακρά αυτή περίοδο προετοιμάζεται ο πιστός, με νηστεία και προσευχή,
για να μπορέσει να παραστεί στο Θείο Δράμα.
Με τη λέξη Πάσχα, βέβαια, κυρίως εννοούμε τις δύο εβδομάδες από την ανάσταση του Λαζάρου
ως την Κυριακή του Θωμά.
Την εβδομάδα των Παθών ή Μεγάλη Εβδομάδα και την εβδομάδα της Λαμπρής ή Λαμπροβδομάδα.
ΑΓΙΟΝ ΠΑΣΧΑ
Η Μεγάλη Εβδομάδα
Έθιμα του Σαββάτου του Λαζάρου
Το Σάββατο του Λαζάρου είναι αφιερωμένο στη νεκρανάσταση του Λαζάρου, το θαύμα που έκανε ο Χριστός πριν αναστηθεί ο ίδιος εκ νεκρών.
Ο λαός μας συγκινημένος από την ημέρα αυτή, έχει συνθέσει κάλαντα και στιχουργήματα. Αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση και τα τραγουδούσαν οι λεγόμενες ‟Λαζαρίνες”, κοπέλες διαφόρων ηλικιών, οι οποίες μάζευαν λουλούδια από τους αγρούς και γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας, με αντάλλαγμα κάποιο κέρασμα ή φιλοδώρημα.
Κυριακή των Βαΐων
Η εβδομάδα των Παθών είναι η Μεγάλη Εβδομάδα, γιατί είναι μεγάλα και αυτά που θα συμβούν...
Οι μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας περιγράφονται ως εξής:
Μεγάλη Δευτέρα – μεγάλη μέρα
Μεγάλη Τρίτη – ο Χριστός εκρίθη
Μεγάλη Τετάρτη – ο Χριστός εχάθη
Μεγάλη Πέμπτη – ο Χριστός ευρέθη
Μεγάλη Παρασκευή – ο Χριστός στο καρφί
Μεγάλο Σάββατο – ο Χριστός στην ταφή
Μεγάλη Λαμπρή – αβγό και αρνί
Μεγάλη Δευτέρα, μεγάλη μέρα
Μεγάλη Τρίτη, μεγάλη κρίση
Μεγάλη Τετάρτη, μεγάλο σκοτάδι
Μεγάλη Πέμπτη, δάκρυο πέφτει
Μεγάλη Παρασκευή, θλίψη πολλή
Μεγάλο Σάββατο, χαρές γιομάτο
Μεγάλη Λαμπρή, χάσκα, μούκα, αυγό κι αρνί.…
Το Σάββατο του Λαζάρου
Το Σάββατο του Λαζάρου είναι αφιερωμένο στη νεκρανάσταση του Λαζάρου, το θαύμα που έκανε ο Χριστός πριν αναστηθεί ο ίδιος εκ νεκρών.
Ο λαός μας συγκινημένος από την ημέρα αυτή, έχει συνθέσει κάλαντα και στιχουργήματα. Αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση και τα τραγουδούσαν οι λεγόμενες ‟Λαζαρίνες”, κοπέλες διαφόρων ηλικιών, οι οποίες μάζευαν λουλούδια από τους αγρούς και γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας, με αντάλλαγμα κάποιο κέρασμα ή φιλοδώρημα.
Στην Κω, κάποιο παιδί από την παρέα, που γύριζε από σπίτι σε σπίτι, αναπαριστούσε το Λάζαρο τυλιγμένο σε ένα σεντόνι στολισμένο με κίτρινα λουλούδια.
Στη Νίσυρο, το Σάββατο του Λαζάρου οι μαθητές του σχολείου πρωί πρωί φτάνουν στο σχολείο κρατώντας φοινικόκλαδα πλεγμένα με διάφορα σχέδια (καλαθάκια, φαναράκια, γιρλάντες, σταυρούς κ.ά.) και στολισμένα με πολύχρωμα λουλούδια. Ο δάσκαλος δίνει σε ένα μεγάλο μαθητή την "καλαντήρα", σε έναν άλλο ένα καλάθι και σε έναν άλλο ένα δίσκο. Η "καλαντήρα" είναι ένα όργανο-παιχνίδι που συμβολίζει τον τάφο του Λαζάρου. Μπροστά έχει ένα ομοίωμα του Λαζάρου και στην κορυφή ένα χελιδόνι που περιστρέφεται αναγγέλλοντας
έτσι την άνοιξη. Οι μαθητές ξεκινούν τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου, περνούν απ' όλα τα σοκάκια
του χωριού και χτυπώντας πόρτα πόρτα μαζεύουν χρήματα και αυγά.
Σε πολλά μέρη ακολουθούσε η περιφορά του ομοιώματος του Λαζάρου ή των προσφερόμενων αρτοπλαστικών σχημάτων του, τα "Λαζαρούδια" ή "Λαζαρόνια" ή "Λαζαράκια". Αυτά ήταν μικρά ομοιώματα του Λαζάρου πλασμένα με ζυμάρι και τα έβαζαν οι νοικοκυρές στα σπίτια τους.
Σε άλλα μέρη τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια τραγουδώντας τα "λαζαρικά", για να διηγηθούν την ιστορία
του αγαπημένου φίλου του Χριστού και να πουν παινέματα στους νοικοκυραίους.
Μια παραλλαγή που τραγουδιέται στα Μάρμαρα των Ιωαννίνων:
Άλλο ένα "λαζαρικό" που τραγουδιέται στη Στερεά Ελλάδα στο ρυθμό του "Κάτω στο γυαλό,
κάτω στο περιγιάλι":
Η Κυριακή μετά το Σάββατο του Λαζάρου είναι η Κυριακή των Βαΐων. Πρόκειται για την τελευταία Κυριακή
της Σαρακοστής. Ημέρα αφιερωμένη στην είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ.
Όπως μας αναφέρουν οι Ευαγγελιστές, την επόμενη ημέρα της αναστάσεως
του Λαζάρου, ο Ιησούς ζήτησε από τους μαθητές του, να του βρουν ένα γαϊδουράκι.
Πάνω σε αυτό σκόπευε να πάει στην Ιερουσαλήμ. Εκείνες τις ημέρες είχε μαζευτεί
πολύς κόσμος στην πόλη, για τον εορτασμό του Εβραϊκού Πάσχα.
Το Εβραϊκό Πάσχα ήταν γιορτή που γινόταν σε ανάμνηση της απελευθέρωσης
των Εβραίων από τους Αιγύπτιους. Πάνω στο γαϊδουράκι, λοιπόν, εισήλθε
ο Ιησούς στην Ιερή Πόλη.
Ο λαός είχε ήδη μάθει για την Ανάσταση του Λαζάρου, αφού η Βηθανία απήχε
μόλις 2,5 χιλιόμετρα από την Ιερουσαλήμ.
Τόσο το θαύμα στην Βηθανία, όσο και η υπόλοιπη «δράση» του Ιησού, οδήγησαν
τον λαό να τον υποδεχθεί όπως όριζε το εθιμοτυπικό της υποδοχής βασιλέων.
Έστρωσαν κλαδιά (βάγια στα εβραϊκά) φοινίκων στους δρόμους από όπου περνούσε ο Χριστός
με το γαϊδουράκι και Τον επευφημούσαν τραγουδώντας «Ωσαννά ευλογημένος ο ερχόμενος
εν ονόματι Κυρίου, ο βασιλεύς του Ισραήλ» (Ιωάν.12:13).
Από τα βάια, πήρε το όνομα της η ημέρα αυτή.
Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων οι χριστιανοί πηγαίνουν στην εκκλησία και παρακολουθούν
με κατάνυξη τις Ιερές Ακολουθίες.
Το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων θα ακουστούν με ύμνους και ευαγγέλια δύο περιστατικά της ζωής
του Κυρίου, που μιλούν αλληγορικά για το ότι ο Κύριος περιμένει από τους πιστούς να τον ‟θρέψουν”
με τους καρπούς της ενάρετης ζωής τους.
Έθιμο της ημέρας είναι ο στολισμός των εκκλησιών με βάγια, ενώ μετά τη λειτουργία ο παπάς ευλογεί και δίνει στους πιστούς σταυρούς από βάγια.
Στη Θράκη, όπως και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας, την ημέρα αυτή συνηθίζονται τα "βαγιοχτυπήματα".
Οι γυναίκες χτυπούν με βάγια τις έγκυες για να "λευτερωθούν" πιο γρήγορα. Την ημέρα αυτή είναι έθιμο,
αν και ακόμα Σαρακοστή, να τρώμε ψάρι.
Μεγάλη Δευτέρα
Μεγάλη Τρίτη
Τη Μεγάλη Τρίτη θα ακουστεί το τροπάριο της Κασσιανής για την ‟εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή”, που έτρεξε και μετανοώντας γονάτισε μπροστά στον Κύριο κλαίγοντας και
του έπλυνε τα πόδια με μύρο και δάκρυα και τα σκούπισε με τα μαλλιά της
εκλιπαρώντας για συγχώρεση, για να ακούσει από το στόμα του Κυρίου:
‟Η πίστις σου σέσωκέ σε. Πορεύου εν ειρήνη.”
Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα, τη Μεγάλη Τρίτη, οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα πασχαλιάτικα κουλουράκια τους.
Μεγάλη Τετάρτη
Τη Μεγάλη Τετάρτη το πρωί γίνεται η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα ή το βράδυ γίνεται το Μυστήριο του Αγίου Ευχελαίου.
Ο παπάς διαβάζει εφτά ευαγγέλια και εφτά ευχές για να ευλογήσει λάδι που το χρησιμοποιούμε
για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών.
Επίσης, το βράδυ οι πιστοί ζουν το Μυστικό Δείπνο που παρέθεσε κρυφά ο Ιησούς
στους μαθητές Του για το Πάσχα.
Στην Πάρο και σε άλλες περιοχές της χώρας μας, τη Μεγάλη Τετάρτη παρασκεύαζαν
τη νέα ζύμη, το προζύμι της χρονιάς.
Στις γειτονιές της Αθήνας η εκκλησάρισσα πήγαινε από σπίτι σε σπίτι, μάζευε αλεύρι
και το ζύμωνε χωρίς προζύμι.
Το πήγαινε στον παπά κι εκείνος ακουμπούσε επάνω του το σταυρό με το Τίμιο Ξύλο και το ζυμάρι φούσκωνε. Αυτό θα ήταν το προζύμι της χρονιάς.
Ακόμα, οι νοικοκυρές επέλεγαν την ημέρα αυτή για το πλύσιμο και το καθάρισμα του σπιτιού.
Μεγάλη Πέμπτη
Φτάνουμε στη Μεγάλη Πέμπτη, την ημέρα των Αγίων Παθών.
Διαβάζονται τα δώδεκα Ευαγγέλια και γίνεται η τελετή της Σταύρωσης του Χριστού.
Οι καμπάνες θα χτυπήσουν πένθιμα την ώρα που ο Εσταυρωμένος θα περιφερθεί μέσα στο ναό, ενώ οι ιερείς θα ψάλλουν:
Τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές βάφουν τα αυγά με κόκκινη μπογιά, ενώ τα παλαιότερα χρόνια η βαφή
των αυγών γινόταν με μπογιά που παραγόταν από διάφορα χόρτα και μπαχαρικά.
Σε ορισμένες περιοχές κρατούν τη μπογιά σαράντα ημέρες, επειδή πιστεύουν ότι είναι "του Χριστού το αίμα".
Ο λαός πιστεύει πως το πρώτο αυγό που βάφεται, το αυγό της Παναγίας, έχει θαυματουργές ιδιότητες, γι' αυτό το βάζουν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Με το αυγό της Παναγίας, οι γυναίκες σταυρώνουν τα παιδιά και αν το αυγό είναι τριών χρόνων και τοποθετηθεί στην κοιλιά εγκύου γυναίκας ή ζώου, πιστεύεται ότι αποτρέπεται το ενδεχόμενο αποβολής!
Τα τσόφλια αυτών των αυγών τα βάζουν στις ρίζες των δέντρων για να πιάσουν όλοι οι καρποί.
Εξίσου θαυμαστές ιδιότητες αποδίδουν και στα κεριά που ανάβουν όταν διαβάζονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Σε πολλά μέρη το κερί αυτό, που μένει άκαυτο, το φυλάνε για φυλαχτό και το χειμώνα το ανάβουν
για να μην πέσει κεραυνός.
Τη Μεγάλη Πέμπτη ζυμώνουν τα τσουρέκια σε κουλούρες και ένα σε σχήμα σταυρού με τέσσερα κόκκινα αυγά στις άκρες και ένα άσπρο στη μέση, το οποίο το τρώνε τη Λαμπρή.
Μεγάλη Παρασκευή
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα πένθους για τους χριστιανούς, ημέρα της Ταφής του Χριστού.
Οι πιστοί μαζεύονται στις εκκλησίες από το πρωί για την ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και την ακολουθία της Αποκαθήλωσης, όπου ο παπάς βγάζει το σώμα του Χριστού από το σταυρό και τοποθετεί μέσα στον Επιτάφιο.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής θα ακουστούν τα ομορφότερα τροπάρια της χριστιανοσύνης,
τα ‟Εγκώμια” (Η Ζωή εν Τάφω, Άξιον Εστί, Αι Γενεαί Πάσαι) και
ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους των ενοριών.
Την ημέρα αυτή οι πιστοί δεν τρώνε λάδι ή γλυκά, αφού ο Χριστός ήπιε ξίδι.
Σε πολλές περιοχές δεν τρώνε απολύτως τίποτα, πίνουν μόνο νερό.
Η παράδοση λέει πως κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί, καρφί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία αφού με αυτά τρύπησαν το σώμα του Χριστού.
Μεγάλο Σάββατο
Το Μεγάλο Σάββατο ξεκινά με την πρωινή ακολουθία που έχει αναστάσιμο χαρακτήρα και λέγεται αλλιώς και ‟Πρώτη Ανάσταση”.
Το βράδυ γίνεται η Ακολουθία της Αναστάσεως.
Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλα τα φώτα της εκκλησίας σβήνουν και ο βγαίνει ο παπάς από την Ωραία Πύλη
με τη λαμπάδα του αναμμένη ψάλλοντας το "Δεύτε λάβετε φως..." και δίνει το Άγιο Φως στους πιστούς. Κατόπιν βγαίνουν όλοι έξω όπου ο παπάς διαβάζει το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και μόλις τελειώσει όλοι ψάλλουν:
Μετά την Ανάσταση οι πιστοί φέρνουν στα σπίτια τους το Άγιο Φως και κάνουν το σχήμα του σταυρού
με τον καπνό της λαμπάδας στην είσοδο του σπιτιού.
Μετά ανάβουν το καντήλι, το οποίο προσπαθούν να κρατήσουν τουλάχιστον τρεις με σαράντα ημέρες. Ακολουθεί το πασχαλινό Δείπνο, που είναι συνήθως η μαγειρίτσα και τσουγκρίζονται τα αυγά.
